Η Κοινωνία της Μετριότητας

Δεν είναι εύκολο να κρίνει ή/και να κατακρίνει κανείς μια ολόκληρη κοινωνία. Αδιαμφισβήτητα όμως είναι και επιτρεπτό αλλά και θεμιτό οι κοινωνικές δομές και αντιλήψεις καθώς και οι συλλογικές εκφράσεις μιας συγκεκριμένης νοοτροπίας ή κοσμοθεωρίας, να κρίνονται και να επικρίνονται  εποικοδομητικά έτσι ώστε να βελτιώνονται, να αναδιοργανώνονται και στο τέλος, να εκσυγχρονίζονται. Βέβαια, είναι προφανές ότι σε τέτοιες περιπτώσεις, η μετωπική σύγκρουση με το κατεστημένο, η εξουσία του οποίου πηγάζει από την απάθεια και τον φόβο της αλλαγής που χαρακτηρίζει το κοινωνικό σύνολο είναι και αναπόφευκτη. Ας είναι!

Ένα από τα κύρια ερωτήματα που μια κοινωνία θα πρέπει συνεχώς να θέτει στον εαυτό της, είναι κατά πόσον στις διάφορες θέσεις εκπροσώπησης, κατεύθυνσης και σχεδιασμού, προγραμματισμού, παραγωγής νέων ιδεών και στρατηγικής όπως επίσης και στις θέσεις παραγωγής πολιτισμού και έργου διανόησης βρίσκονται οι καταλληλότεροι, με άλλα λόγια, οι καλύτεροι. Εάν όχι, εάν τις θέσεις αυτές (ή κάποιες από αυτές) πληρούν άτομα με προσόντα υποδεέστερα από αυτά που επιβάλλει η εποχή μας, ζοφερό «όραμα» και ατομιστικά (αντί συλλογικά) κίνητρα, τότε με μαθηματική ακρίβεια η δεδομένη κοινωνία οδηγείται σε ένα φαύλο κύκλο μετριότητας, παρακμής, απομόνωσης και αποξένωσης.

Μια μετριότητα η οποία δυστυχώς έχει την ικανότητα να ανακυκλώνεται και όχι απλά να αυτοσυντηρείται αλλά και να διαδίδεται με ασύδοτους ρυθμούς εντός μιας κοινωνίας που την ανέχεται. Δηλαδή, η κοινωνική εμπέδωση της μετριότητας, εξορίζει, αποξενώνει και εν τέλη απομονώνει κυριολεκτικά τους καταλληλότερους (συμπεριλαμβανομένης πολλές φορές και της διανοούμενης ελίτ) με αποτέλεσμα η μετριότητα να επικρατεί ενισχυμένη. Όμως η συνήθης πλέον αυτοεξορία, παραίτηση ή και αποτράβηγμα των ατόμων που κάποτε ήταν πρόθυμοι να αγωνιστούν εναντίον της διολίσθησης αυτής, αποτελεί μια ανεπίτρεπτη παθητική στάση απέναντι πάντοτε στην ιδανική κοινωνία των πολιτών και όχι των αμνών.

Η κοινωνία της μετριότητας μπορεί εύκολα να εντοπιστεί εάν κανείς παρακολουθήσει προσεκτικά κάποιες από τις εκφράσεις της. Τέτοιες εκφράσεις συμπεριλαμβάνουν αλλά δεν περιορίζονται, στο επίπεδο του πολιτικού λόγου, στο γνωσιολογικό ή και άλλο υπόβαθρο των πολιτικών, στο επίπεδο ειδησιογραφίας, στην παραγωγή πολιτισμού, στο επίπεδο της κοινωνικής διανόησης, στο επίπεδο του ταξικού διαλόγου, στο επίπεδο της εκπαίδευσης, στην κοινωνική καλλιέργεια και στα συμπλέγματα που νιώθουν τα μέλη αλλά και ολόκληρη η κοινωνία απέναντι σε ξένους πολιτισμούς. Η κοινωνική αυτή μετριότητα συντελεί τα μέγιστα στο αίσθημα κοινωνικής απάθειας, της αποκλειστικά συμφεροντολογικής ή καλύτερα «τομαριστικής» αντίληψης της πραγματικότητας και της υποστήριξης σαθρών δομών που αποτελούν και τα θεμέλια της κοινωνικής αυτής αποδυνάμωσης.

Τα αίτια της κατάστασης ποικίλουν. Θεμελιώδους σημασίας όμως είναι οι στόχοι και οι σκοποί του εκπαιδευτικού συστήματος της κοινωνίας. Αν αυτό το σύστημα αποτυγχάνει παταγωδώς να εκπαιδεύσει πολίτες και παραδίδει στην κοινωνία ως επί το πλείστο ανθρώπους άβουλους και κομφορμιστές, τότε η επικράτηση της μετριότητας είναι αναπόφευκτη. Επομένως, η ριζική αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα, έτσι ώστε να παράγει ανθρώπους ολοκληρωμένους, με πρωτοβουλία αλλά και κριτική σκέψη και διάθεση είναι άμεσα αναγκαία. Ταυτόχρονα χρειάζεται η τόνωση της ταυτότητας του παγκόσμιου πολίτη (όχι εις βάρος της εθνικής ταυτότητας), έτσι ώστε να αποφεύγονται εξάρσεις ψευδο-πατριωτισμού, εθνικισμού αλλά και πατριδοκαπηλίας. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί το αίσθημα συνεργασίας ανάμεσα στους πολιτισμούς και όχι η ψευδαίσθηση ποιοτικής κατάταξης των πολιτισμών η οποία δημιουργεί περαιτέρω συμπλέγματα συμπεριφοράς στο ατομικό επίπεδο.

Βέβαια, σε τελευταία ανάλυση, τα ριζοσπαστικά μέτρα απαιτούν πολιτική τόλμη τόσο στο συλλογικό όσο και στο ατομικό επίπεδο. Πώς θα μπορούσε όμως να προκύψει πολιτική τόλμη μέσα από την επικράτηση της μετριότητας; Ακόμα και αν προέκυπτε, τότε πώς θα μπορούσε να πείσει και να κυριαρχήσει, ανοικοδομώντας το κοινωνικό γίγνεσθαι χωρίς να πολεμάται διαρκώς και ύπουλα από την εξουσία και το κατεστημένο; Μια πιθανή λύση θα ήταν το αναγκαίο κακό των κοσμογονικών αλλαγών που θα μπορούσαν να γκρεμίσουν τα εξουσιαστικά οικοδομήματα και εργαλεία ελέγχου της ελεύθερης βούλησης αφήνοντας έτσι χώρο για μια νέα αρχή. Είναι αυτό το σενάριο θεμιτό και επιβαλλόμενο; Πιθανόν.

Οποιαδήποτε ομοιότητα με άτομα και καταστάσεις με όσα έχουν γραφτεί πιο πάνω δεν είναι συμπτωματική. Το συμπέρασμα είναι απλό και σύντομο: τα σημερινά μας υπαρξιακά και άλλα αδιέξοδα καθώς και η πολιτική μας «εκπροσώπηση», ακόμα και μέχρι το επίπεδο του προέδρου, δεν είναι τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο παρά η τραγική αντανάκλαση του εαυτού μας στον καθρέφτη. Χαρείτε τον!